هێمن بهرێوبهری گشتی
ژمارهی بابهتهكانت : 202 به يامه كان : 4 2009-06-20 تهمهن : 37 ئمێل : https://www.facebook.com/#!/kurdan.yoo7
| Subject: ثيَويستى ئاو بؤ مرؤظ Tue Feb 28, 2012 11:15 am | |
| ثيَويستى ئاو بؤ مرؤظباسى يةكةم: طرنطى و سامانى ئاو لةجيهاندا :.ئاو يةكيَكة لةطرنطترين هؤكارى مانةوةى ذيان لةسةر طؤى زةوى[1], يةكيَكة لة طرنطترين ئةو مةسةلانةى كة كاريطةرى زؤريان لةسةر ئةمنى قةومى هةر دةولَةتيَك هةية, هةروةها دوراييةكى ستراتيجى هةية[2], وة هؤكارى بةرِيَكردنى ذيانةو ثيَكهاتةيةكى طرنطة لةثيَكهاتةى زيندةوةراندا , بةجؤريَك كة 75% ى جةستةى مرؤظ و 90% ى جةستةى طيانداران لة ئاو ثيَكهاتووة[3]. وة ئةمرِؤ ئاو وةك يةكيَك لةطرفتةكانى جيهان دةركةوتووة كة وةك ضؤن نةوتبةشيَوةى نارِيَك دابةش بووة ئاويش بةهةمان شيَوة, وة ئةطةر نةوت وةك وزةجيَطرةوةى هةبيَ لةبابةتى وزةى خؤرو وزةى ئةتؤمى ئةوا ئاو وةك كةرةستةيةكىثيَويست بؤ بةردةوامى ذيان هيض جيَطرةوةيةكى نية[4]. ئاو ئةو سامانة خؤرسك و طرنطةي سةر زةويية كةسيَ بةشى جيهان بة ئاو دةورة دراوة ثيَمان سةير نةبيَت كة جةنطى جيهانى سيَيةم لةسةر ئاو رِووبدات [5]. ضونكة سامانى ئاوى جيهان بةنزيكةى (1385) مليؤن كم3 مةزةندة دةكريَت , بةشيَوةيةك ئاوى سويَر زؤرى ئةم سامانة ثيَكدةهيَنيَت كة بريتية لة (1348) مليؤن كم3 واتة رِيذةى (97.3%) لة سامانى ئاوى جيهان كة بريتية لة ئاوى ( ئؤقيانوسةكان و دةرياو دةرياضة داخراوةكان) , كة بةكةلَكى خواردنةوة نايةت , هةرضى ئاوى شيرينة (شيرناو) برِةكةى بة (37) مليؤن كم3 مةزةندة دةكريَت واتة رِيَذةى (2.7%) لة سامانى ئاوى جيهان كة بريتية لة (سةهؤلَىناوضة جةمسةريةكان و ئاوى ذيَر زةوى و ئاوى رِووبارةكان و .......هتد[6]. برِوانة شيَوةى ذمارة (1). ئةنجامى باسى يةكةم : ئاو(مةبةست ئاوى خواردنةوةية) سةرضاوةى ذيانة بؤ هةموو زيندةوران, هيض جيَطرةوةيةكى نية و رِيَذةكةى زؤر كةمة لةضاو ئاوى سويَرو بةشيَوةيةكى يةكسان دابةش نةبووة بةسةر جيهان. شيَوةى ذمارة (1) رِيَذةى جؤرى ئاو سةرضاوة: · ئةم شيَوةية لةلايةن تويَذةرةوة ئامادةكراوة. باسى دووةم:ثيَداويستى ئاو بؤ مرؤظ و ضالاكيةكانى:ئاو رِؤلَيَكى بةرضاوو طرنطى هةية لةذياندا بؤ مرؤظ بةشيَوةيةكى طشتى لةبوارة جياجياكاندا وةك لةكاروبارى بازرطانى و كشتوكالَى و ثيشةسازى و طواستنةوةو وزةى كارةبا و هةنديَك مةبةستى تر, وة نةتةنيا مرؤظ بةلَكو طشت زيندةوةرانى سروشت بؤ بةردةوامىذيان ثيَويستيان بةئاوة[7]. ئةطةر ئةو ئاوةى كة لةسةر زةوى رِيَرِةوى بؤخؤى دروستى كردووة , بةسةردانيشتوانى زةمين دا دابةش بكةين هةر كةسيَك لةسالَيَكدا (9000)م3 ئاوى بةردةكةويَ[8]. ليَرةدا ضةند تةوةريَك باس دةكةين كة ئاو رِؤلَى سةرةكى لة بوارةكانياندا دةيبينيَت ئةمانةن:. تةوةرى يةكةم : ثيَويستى ئاو بؤ مرؤظ :.ثيَويستيةكانى رِؤذانةى مرؤظ لة ئاو دةطؤرِيَت بةطؤرِينى كات و شويَن, بؤ نموونة مرؤظ لةسالَي (1830)ز دا كةمتر لة (4) طالؤن* ئاوى لةشةوو رِؤذيَكدا بةكاردةهيَنا, كةضى لةسالَى (1960) ز دا ثيَويستى بة (60) طالَؤن ئاو بوو. ئامارةكان ئاماذة بةوة دةدةنكة تيَكرِاي بةكارهيَنانى ئاو لةلايةن تاكة كةسيَكةوة لةهةنديَك ولاَتانىكيشوةرةكانى ئاسياو ئةفريقياو ئةمريكاى لاتينى لة (5) طالَؤن لةرِؤذيَكدا تيَثةرِناكات , كةضى لة ئةوروثا دةطاتة زياتر لة (100) طالَؤن و لة ويلايةتة يةكطرتووةكانى ئةمريكا(150) طالَؤن و لة هةنديَك شارة ثيشةسازيةطةورةكاندا دةطاتة (200) طالَؤن[9]. ئاو بؤ مةبةستى رِؤذانة بةكاردةهيَنريَت وةك (خواردنةوة وضيَشت ليَنان و تةندروستى و خؤشؤردن و ئامادةكردنى خؤراك و.......هتد), لة ليَكؤلَينةوة ئاماريةكانةوة دةربارةى ئاوى ثيَويست بؤ كةسيَك لة رِؤذيَكدا لة شارةكانى هيندستان دةركةوتووة هةر مرؤظيَك دةوروبةرى (90-135) ليتر ئاوى ثيَويستة , برِوانة خشتةى (1). بةلاَم لة ولاَتيَكى ثيَشكةوتوو وةك لة ويلايةتة يةكطرتووةكانى ئةمريكادا ئةم برِة ئاوة دةطاتة (340) ليتر بؤ يةك كةس لة يةك رِؤذدا, ثيَداويستيةكانى ناو مالَ رِيَذةى (55%-60%)ى سةرجةمئاوى بةكارهيَنراوى ناو شار ثيَك دةهيَنيَت[10]. خشتةى ذمارة (1) برِى ئاوى ثيَويست بؤ ذيانى رِؤذانةى مرؤظيَك لة هيندستان ليتر ئاو بؤ يةك كةس لةرِؤذدا 1. سةرضاوة: · ناهيدة جمال تالَةبانى, دةرامةتى سةرضاوة ئاويةكان, 2008ز, لا 145. تةوةرى دووةم: ثيَويستى ئاو بؤ كشتوكالَ و ئاوديَرى:.بةرووبومى كشتوكالَى ثيَويستى بة ئاو هةية, ئةم برِة ئاوة ثيَويستةش لة رِوةكيَكةوة بؤ رِوةكيَكى تر دةطؤرِيَت[11]. (80%) ى ئاوى شيرينى جيهان بؤ كشتوكالَي بةكاردةهيَنريَت وة (20%)ى ئاوي شيرين بؤخواردنةوةو ثاك و خاويَنى و ثيشةسازى و لايةنةكانى تر بةكاردةهيَنريَت[12]. برِوانة شيَوةى ذمارة (2). شيَوةى ذمارة (2) ضؤنيةتى بةكارهيَنانى ئاو لة بوارة جؤراوجؤرةكاندا سةرضاوة: · ئةم شيَوةية لةلايةن تويَذةرةوة ئامادةكراوة. بةثيَي ذمارةى دانيشتوانى جيهان لةسالَى (2000) ز دا كة (6,3) مليار كةس بووة سةرجةمى ئاوى بةكارهاتوو بؤ كشتوكالَى بةراو (4400)بليؤن مةتر سيَجابووة, واتة برِى يةك كةس لةم برِة ئاوة (698) م3/سالَ بوو, ئةمةش ئةوة دةردةخات كة كةرتى كشتوكالَ لةهةموو كةرتةكانى تر زياتر ئاوى رِاكيَشراوى بةكار هيَناوة, واتة (ئةو ئاوةى كة بةرِاستى شياوىبةكارهيَنانة) [13]. ئاو طرنطى زؤرى هةية بؤ بةرةو ثيَش بردن و بةرهةم و بةروبومى كشتوكالَى بؤنموونة يةك تةن طةنم ثيَويستى بة (1800) م3 ئاو هةية بؤ بةرهةمهيَنانى وةيةك تةن برنج ثيَويستى بة (5000) م3 ئاو و يةك تةن لؤكة ثيَويستى بة (7000) م3 ئاو هةية[14] , برِوانة خشتةى ذمارة (2). خشتةى ذمارة (2) برِى ئاوى ثيَويست بؤ بةرهةمى كشتوكالَى ذمارة كيَش جؤرى كشتوكالَ برِي ئاو بة (م3) 1 1 تةن طةنم 1800 2 1 تةن برنج 5000 3 1 تةن لؤكة 7000 سةرضاوة: · ئةم خشتةية لةلايةن تويَذةرةوة ئامادةكراوة. رِاثؤرتةكانى رِيَكخراوى كشتوكالَ و خؤراكى جيهانى (FAO) ئاماذة بةوة دةكةن كة رِووبةرى زةوية ئاوديَرةكان لة ضين لة (183) مليؤن هكتار* ثترةو لةويلايةتة يةكطرتووةكانى ئةمريكا دةطاتة (155,7) مليؤن هكتار. (73%) رِووبةرة ئاوديَرةكان لة جيهاندا دةكةونة كيشوةرى ئاسياو بةشى هةرة زؤريان بؤ بةرهةمهيَنانى برنج لةضين و ثاكستان و هيندستان بةكاردةهيَنريَت كةلةرِيَطاى رِووبارةكانةوة ئاوى بؤدابيندةكريَت[15]. برِوانة شيَوةى ذمارة (3). شيَوةى ذمارة (3) رِيَذةى رِووبةرة زةوية ئاوديَرةكان لة كيشوةرةكانى جيهاندا سةرضاوة: · ئةم شيَوةية لةلايةن تويَذةرةوة ئامادةكراوة. تةوةرى سيَيةم: ئاو بؤ مةبةستى ثيشةسازى:.ئاو بةتوخميَكى سةرةكى دادةنريَت لةهةموو ثرِؤسة ثيشةسازيةكان[16], برِي ئاوى خواستراو ثابةند بةذمارةو جؤرو سروشتى ئةو ثيشةسازيانةى كةلةشارةكاندا هةن , بةشيَوةيةكى طشتى دروست كردنى كاغةز,شؤردن و ئوتوكردن,كارطةى سةهؤلَ,كارطةى بيثسى, كة ئةم ثيشةسازيانة ئاويان زؤر دةويَت[17]. ئةمة جطة لةوةى كة ئاو كةرةستةيةكى خاوى كؤمةليَك ثيشةسازى وةك ثيشةسازى ساردةمةنى و ترشةلَؤك و ثيشةسازى خؤراك .... هتد, وة ئاو بةشيَوةيةكى فراوان وةك سةرضاوةيةكى وزة لة ثيشةسازيدا بة كاردةهيَنريَت ,ثيَويستى ثيشةسازيةكان بؤ ئاو دةطؤرِيَت بة طؤرِينى جؤرى ثيشةسازيةكةو هةنديَكيان ثيَويستيان بة برِيَكى زؤر لة ئاو هةية[18]. برِوانة خشتةى ذمارة (3) . خشتةى ذمارة (3) برِي ئاوى ثيَويست بؤ هةنديَك لة ثيشةسازيةكان ذمارة برِ جؤرى ثيشةسازى برِى ئاوى ثيَويست بة م3 1 يةك ليتر نةوت 0.01 2 يةك قوتوبةند سةوزةوات 0.4 3 يةك كيلؤطرام كاغةز 0,1 4 يةك كيلؤطرام جلي خورى 0.6 5 يةك تةن ضيمةنتؤى وشك 4.5 6 يةك تةن ثؤلاَ 20 7 يةك تةن شةكر 200-400 8 يةك تةن لاستيكى دةستكرد 2100 9 يةك تةن ئاوريشمى دةستكرد 2660 10 يةك تةن كةتانى دةستكرد 4200 سةرضاوة: · د.ئازاد نةقشبةندى, طؤظاري سةنتةرى برايةتى, بايةخى جيؤطرافى-سياسى-ئابوورى ئاوى رِووبارةكان,, 1999ز, ذ10,لا23. تةوةرى ضوارةم: ثيَويستى ئاو بؤ بةرهةمهيَنانى وزةى كارةبا:.مرؤظ هةر لةكؤنةوة ئاوى رِووبارةكانى ( بةتايبةت رِووبارة بضوكةكان ) وةك سةرضاوةيةكى وزة بةكارهيَنراوة, ئاو يةكةم سةرضاوةى وزة بووة كة مرؤظ دواى هيَزى ماسولكةكانى خؤى و طيانلةبةر بةكارى هيَناوة, بةكارهيَنانى رشاستةوخؤى هيَزى بةربوونةوةى ئاو وةك سةرضاوةيةكى وزة لةهةنديَ لةكارطةكانى ضيندا, لة ويلايةتةكانى نيوئينطلةندى ئةمريكى دريَذةى كيَشا تا دوا ضارةطى سةدةى نؤزدةهةم, لةسةرةتاى سةدةى بيستةم ئاوى رِووبارةكان بةشيَوةيةكى فراوانتر وةك سةرضاوةيةكى وزة بةكاردةهيَنريَت دواى ئةوةى توانرا هيَزى كارةباى ليَدروستبكريَت لةئةنجامى كؤمةلَة داهيَنانيَك كة بريتي بوون لة: 1. دروستكردنى ضيمةنتؤ و بةكارهيَنانى بؤ دروستكردنى بةنداوةكان. 2. داهيَنانى ( تؤرِبين و جةنةرِيَتةر و دينةمؤ). 3. دروستكردنى تةل كة بةرطةى طواستنةوةى تةزوى كارةبا بطريَت. كارةبا وةك سةرضاوةيةكى وزة لةذيانى مرؤظدا رِؤذ لةدواى رِؤذ لةزياد بوون داية بةهؤى ئةو سيما باشانةى كةهةيةتى و بريتين لة: 1. كارةبا لةيةك كاتدا دةتوانيَت وةك سةرضاوةيةكى سووتةمةنى و سةرضاوةيةكى توانا سودى ليَوةربطيريَت. 2. سةرضاوةيةكى وزةيي ثاكة, ذينطة ثيس ناكات. 3. بةخيَرايي لةشويَنيَكةوة دةطوازريَتةوة بؤ شويَنيَكى تر. 4. دةتوانريَت بةئاسانى و بةثيَي ثيَويست دابةشبكريَت و بةكاربهيَنريَت[19]. ئاوى ثيَويست بؤ بةرهةمهيَنانى كارةبا ثابةندة بةبرِى ئةو وزة كارةبايةي بةرهةم دةهيَنريَت, هةتا وزة زياتر بةرهةمبهيَنريَت ئاوى بةكارهيَنراو زيادةكات[20]. بةهؤى سيما باشةكانى وزةى كارةبا, جيهان رِؤذ لةدواى رِؤذ زياتر ثشتى ثيَدةبةستيَت وةك سةرضاوةيةكى سةرةكى وزة, ئامارةكان دةريدةخةن كةبةرهةمهيَنانى وزةى كارةبا لةجيهاندا لة (6916.7) مليار كيلؤوات /كاتذميَر لةسالَي (1977ز) زيادى كرد بؤ (9605) مليار كيلؤوات /كاتذميَر لةسالَى (1987ز) دا . وةدةتوانين بلَيَين ئةمرِؤ ئاوى رِووبارةكان لةهةنديَ ولاَتانى جيهاندا سةرضاوةى سةرةكين بؤ دابينكردنى وزةى كارةبا[21]. برِوانة خشتةى ذمارة (4). خشتةى ذمارة (4) برِي بةرهةمهيَنانى وزةى كارؤئاو لةهةنديَ دةولَةتى جيهان لةكؤتايي هةشتاكاندا ولاَت بةرهةم (مليار كيلؤوات /كاتذميَر) كةنةدا 310,66 ويلايةتة يةكطرتووةكانى ئةمريكا 294,40 بةرازيل 182,66 ضين
99,93 نةرويج 96,16 ذاثؤن 86,65 سويد 60,73 فةرةنسا 60,72 هيندستان 53,68 ئيتاليا 41,20 سويسرا 32,58 نةمسا 31,16 كؤرياي باكور 29,00 مةكسيك 27,40 يوطسلافيا 26.77 ئيسثانيا 26.30 سةرضاوة: · د.ئازاد نةقشبةندى, طؤظاري سةنتةرى برايةتى, بايةخى جيؤطرافى-سياسى-ئابوورى ئاوى رِووبارةكان,, 1999ز, ذ10,لا25. تةوةرى ثيَنجةم: ئاو بؤ مةبةستى كةشتى وانى و طواستنةوة :.رِووبارةكان هةر لةكؤنةوة بؤ كةشتى وانى و طواستنةوة بةكارهيَنراون لةم بارةيةوة بايةخيَكى طرنطيان هةية بةبةراورد لةطةل َجؤرةكانى ترى رِيَطةكانى طواستنةوة, وة تواناى طواستنةوةشيان بةرزة , بؤ نمونة تواناى طواستنةوةى فارطؤنيَكى شةمةندةفةر لة نيَوان (17-40) تةن داية, كةضى تواناى طواستنةوةى ثاثؤرِيَك لة رِووباريَكى طةورةدا لة نيَوان (200-300) تةن داية[22], كةشتى وانى هةرزانترين هؤكارى طواستنةوةية بةبيَ ئةوةى ئاوةكة بةكاربهيَنريَت, ئةمرِؤ لة جيهاندا بارى سةنطين و بةكةلَك لة رِيَطةى ئاوةوة لة ولاَتيَكةوة بؤ ولاَتيَكى تر ئةنجام دةدريَت[23]. برِوانة خشتةى ذمارة (6) كة دريَذى رِيَطا ئاوية ناوةكيةكان و برِي بارىطواستنةوة لةهةندىَ ولاَتى هةلَبذيَردراوى جيهان بةشيَوةيةكى رِوون دةردةخات كة رِووبارةكان بايةخيَكى يةكجار طرنطيان لة بوارى طواستنةوة داهةية[24]. خشتةى ذمارة (6) دريَذى رِيَطا ئاوية ناوةكيةكان و برِي بارى طواستنةوة لةهةندىَ ولاَتى
هةلَبذيَردراوى جيهان لة كؤتايي هةشتاكاندا ولاَت دريَذى/ 1000كم برِى بارى طواستنةوة/مليارتةن/كم ضين 109.50 757.20 ويلايةتة يةكطرتووةكانى ئةمريكا 41.01 615.00 بةرازيل 50.00 89.00 ئةلََمانيا 07.54 54.62 بةريتانيا 02.29 41.78 هؤلَندا 06.34 32.78 ئةرذةنتين 11.00 28.21 سويد 02.05 09.00 نةرويج 01.57 11.48 سةرضاوة:· د.ئازاد نةقشبةندى, طؤظاري سةنتةرى برايةتى, سةرضاوةى ثيَشوو,لا26.تةوةرى شةشةم : ئاوو ضالاكي طةشت و طوزارى :.ئاو بؤ مةبةستى طةشت وطوزار بةكاردةهيَنريَت, ضةندين كةس رِؤذانى ثشوو و حةسانةوةيان لةسةر ضاوطةى ئاوةكان و قةراغ رِووبارو دةرياضةكاندا بةسةر دةبةن [25]. بةتايبةت رِووبارةكان بايةخى طةشتوطوزارى طرنطيان هةية, بة بنةمايةكى سروشتى سةرةكى ثةيدابوون و طةشةسةندنى طةشت وطوزار دادةنريَت, ضونكة جطة لة جوانى ديمةنيان وكاريطةريَتى نارِاستة وخؤيان لةسةر جوانكردنى ذينطةى دةوروبةريان, كؤمةلَيَك ضالاكى طةشتوطوزارى بة ئاوى رِووبارةكانةوة بةندة وةك (مةلةكردن, رِاوةماسى, وةرزشى سةولَ ليَدان, ....هتد[26]).تةوةرى حةوتةم :ثيَويستى ئاو بؤ ضةند مةبةستيَكى تر:.ئاو بؤ ضةند مةبةستيَكى تريش بةكاردةهيَنريَت بؤ ثرِكردنةوةى ثيَويستيةكان وةك (ئاو بؤ بةكارهيََنانى طشتى) كة ئةمةش وةك ئاورِشاندن و جوانكردنى شارو نافورةكانى ناو باخضةكان, وة (ئاو بؤ ئاطركوذاندنةوة) كة ئةمةش دةتوانريَت برِة (1لتر ئاو بؤ 1كةس دابنريَت لة رِؤذيَكدا, وة (ئاو بؤ ثرِكردنةوةى ئاوى لةكيس ضوو) كة ئةمةش بؤ جيَطة طرتنةوةو ثرِكردنةوةى ئةو ئاوةى كة بةفيرِؤضووة. | |
|